Czym jest spektrum autyzmu?
Spektrum autyzmu (ASD, Autism Spectrum Disorder) to neurobiologiczna odmienność, która wpływa na sposób, w jaki jednostka komunikuje się, nawiązuje relacje społeczne i przetwarza informacje. Nie jest to choroba, lecz inny sposób funkcjonowania, który może wiązać się zarówno z trudnościami, jak i wyjątkowymi zdolnościami.
Obecnie w diagnostyce ASD wykorzystuje się dwa główne systemy klasyfikacyjne:
📌 ICD-11 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, 11. rewizja, WHO)
📌 DSM-5 (Podręcznik Diagnostyczny i Statystyczny Zaburzeń Psychicznych, 5. edycja, APA)
Kryteria diagnostyczne ASD według DSM-5
1. Trudności w interakcjach społecznych i komunikacji (muszą występować w różnych sytuacjach życiowych)
✔ Deficyty w zakresie komunikacji niewerbalnej – trudności w nawiązywaniu kontaktu wzrokowego, ograniczona mimika, gestykulacja lub ich nietypowe użycie.
✔ Problemy w rozumieniu i budowaniu relacji społecznych – trudności w dostosowywaniu zachowań do sytuacji, brak zainteresowania innymi osobami lub problemy w utrzymaniu przyjaźni.
✔ Ograniczona zdolność do intuicyjnego rozumienia emocji i myśli innych ludzi – trudności w odczytywaniu intencji, ironii, sarkazmu czy norm społecznych.
2. Powtarzalne wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności (co najmniej dwa z poniższych)
✔ Sztywne, powtarzalne ruchy i zachowania – np. kołysanie się, machanie rękami, echolalia (powtarzanie słów i fraz).
✔ Silna potrzeba rutyny i opór przed zmianami – np. frustracja w sytuacji niespodziewanej zmiany planu.
✔ Nietypowe, intensywne zainteresowania – np. obsesyjne skupienie się na jednej tematyce (pociągi, liczby, mapy, historia).
✔ Niecodzienne reakcje sensoryczne – nadwrażliwość lub niedowrażliwość na bodźce, np. hałas, światło, dotyk, smak, zapach.
3. Objawy muszą być obecne od wczesnego dzieciństwa
Chociaż mogą stać się bardziej zauważalne wraz z wiekiem, trudności społeczne i sensoryczne pojawiają się już w dzieciństwie.
4. Objawy muszą powodować trudności w funkcjonowaniu
Czyli wpływać na życie codzienne, np. w relacjach, edukacji, pracy czy samodzielnym funkcjonowaniu.
Kryteria diagnostyczne ASD według ICD-11
ICD-11 (Światowa Organizacja Zdrowia) definiuje ASD pod nazwą „Zaburzenia ze spektrum autyzmu” (6A02) i wyróżnia dwa główne obszary objawów:
1. Trudności w interakcjach społecznych i komunikacji
✔ Problemy z intuicyjnym rozumieniem norm społecznych.
✔ Trudności w dostosowywaniu zachowań do sytuacji społecznych.
✔ Nietypowe wzorce komunikacji niewerbalnej.
2. Powtarzalne wzorce zachowań i zainteresowań
✔ Rytuały, potrzeba rutyny, trudności w radzeniu sobie ze zmianami.
✔ Nietypowe reakcje sensoryczne (nadwrażliwość lub brak reakcji na bodźce).
✔ Silne, ograniczone zainteresowania.
W ICD-11 dodatkowo zaznacza się, czy ASD występuje:
📌 Z upośledzeniem funkcji intelektualnych czy bez
📌 Z zaburzeniami językowymi czy bez
Dodatkowe cechy często występujące u osób w spektrum autyzmu
🧩 Nietypowe reakcje sensoryczne – np. nadwrażliwość na dźwięki, tekstury ubrań, światło, czy silne potrzeby sensoryczne (np. pocieranie przedmiotów, przytulanie się do określonych faktur).
🧩 Trudności w rozpoznawaniu emocji u siebie i innych – problem z identyfikowaniem własnych uczuć i ich regulacją.
🧩 Inna perspektywa myślenia – często nieszablonowe rozwiązania problemów, skłonność do logicznego myślenia i perfekcjonizmu.
🧩 Maskowanie autyzmu – osoby autystyczne (szczególnie kobiety) uczą się naśladować neurotypowe zachowania, co może prowadzić do przeciążenia i wyczerpania psychicznego.
Podsumowanie
Spektrum autyzmu to nie choroba, lecz neuroatypowość, która może wiązać się zarówno z wyzwaniami, jak i unikalnymi zdolnościami. Diagnoza według DSM-5 i ICD-11 opiera się głównie na:
✔ Trudnościach w interakcjach społecznych i komunikacji
✔ Powtarzalnych wzorcach zachowań i zainteresowań
✔ Objawach obecnych od dzieciństwa, które wpływają na codzienne funkcjonowanie
Świadomość autyzmu rośnie, a dzięki lepszemu zrozumieniu i akceptacji coraz więcej osób w spektrum może rozwijać swój potencjał w społeczeństwie.